W wieku przedszkolnym wybitne zdolności ujawniają się w codziennym funkcjonowaniu dziecka w grupie przedszkolnej. U jednych rozwijać się mogą szybciej, u innych wolniej, a niestymulowane mogą po prostu zanikać. Nauczyciele przedszkoli powinni podjąć się wspierania rozwoju wychowanków poprzez działania twórcze i wyzwalanie twórczej aktywności dzieci. U przedszkolaka ujawniają się zazwyczaj uzdolnienia muzyczne, baletowe, językowe i matematyczne. Natomiast na ogół wszystkie dzieci w tym wieku mają uzdolnienia plastyczne, jest to przejaw ogarniającej każde dziecko potrzeby ekspresji plastycznej. Dziecko uzdolnione jest "inne", co można stwierdzić już na podstawie wstępnej obserwacji. Prawidłowości rozwojowe dziecka uzdolnionego można przedstawić w postaci ogólnej charakterystyki, ale należy mieć na uwadze fakt, że pewne kryteria diagnostyczne w wypadku jednych dzieci się sprawdzają, natomiast w wypadku innych – nie.

Ogólna charakterystyka dziecka uzdolnionego w wieku 4-6 lat:

czyta książki,
interesuje się dziedzinami wiedzy, którymi zajmują się dorośli,
intuicyjnie rozumie pojęcia liczb i procedur matematycznych,
rywalizuje ze starszymi kolegami w grach planszowych,
ma znakomitą pamięć dotyczącą faktów, zdarzeń i informacji,
potrafi posługiwać się instrumentami klawiszowymi,
ma tendencje do myślenia abstrakcyjnego,
filozofuje ,teoretyzuje, spekuluje

Sfera intelektualna

Dziecko uzdolnione zadaje mnóstwo pytań, przy czym cechą charakterystyczną tych pytań jest ich jakość (pytania "abstrakcyjne" pojawiają się bardzo wcześnie, np. u 2-latka na poziomie 4-latka, a u 8-latka na poziomie 15-latka).
Potrafi być zawzięte w pogoni za wiedzą i szybciej niż rówieśnicy wychwytuje to, "co istotne", a interesuje się raczej tym, co niezwykłe i niekonwencjonalne. Gdy ma do wyboru odpoczynek na podwórku czy lekturę interesującej książki, bez wahania wybierze książkę, gdyż w czysto intelektualnych dążeniach znajduje zarówno przyjemność, jak i wyzwanie.
Dziecko uzdolnione zagłębia się w szczególnie interesujące go zagadnienia tak szybko, że wręcz nie wiadomo, kiedy opanowuje terminologię danej dziedziny i zaczyna się nią w sposób efektywny posługiwać.
W podjętej pracy wykazuje taką koncentrację na zadaniu i ciekawość, że zapomina o innych "rzeczach", np. o jedzeniu czy przerwie.
Zwykle też wcześnie (przed 2 r. ż.) zaczyna mówić i posługiwać się całymi zdaniami oraz wyszukanym słownictwem.
Wcześniej niż rówieśnicy zaczyna jednocześnie czytać ze zrozumieniem oraz pisać. Dziecko uzdolnione uczy się chętnie, szybko i efektywnie, ale woli pracować samodzielnie, według własnego planu .
Poza tym szybko się nudzi, jeśli musi uczyć się "czegoś" długo, a szczególnie szybko się nudzi przy powtarzaniu dobrze opanowanego materiału.
Warto uzmysłowić sobie, że wykonanie kolejnych dwudziestu ćwiczeń na pisemne dzielenie, dlatego że jest w tym dzieleniu dobre, dziecko uzdolnione będzie traktowało jako karę za swoje zdolności.
Natomiast chętnie rozwiąże trudne zadanie z treścią, w którym będzie mogło zastosować swoje tak doskonale opanowane umiejętności. Oczywiście, największe zainteresowanie wzbudza u dziecka materiał nowy.
Swoistą cechą dziecka uzdolnionego jest ciągłe niezadowolenie ze swoich osiągnięć, ogromna ambicja, perfekcjonizm, ale też zajmowanie się jednocześnie dwoma rzeczami naraz, co (paradoksalnie) nie wpływa na obniżenie poziomu jego koncentracji na zadaniach i efektywności ich wykonania. Nauczyciele mogą zauważyć, że takie dziecko notorycznie nie uważa i kręci się w czasie lekcji –czyli nudzi się ale nie mogą zapominać, że pomimo to doskonale śledzi przebieg lekcji.

Osobowość

Dziecko uzdolnione wykazuje głęboką wrażliwość na cudze i własne uczucia, niesprawiedliwość i nieszczęścia oraz dużo czasu spędza na marzeniach (posiada wyobrażeniowego przyjaciela, z którym rozmawia), co może być błędnie interpretowane jako nieobecność myślową i niepokojące (rozmowy z samym sobą).
Jest bardzo wrażliwe na krytykę, nie przyjmuje uwag (nawet uzasadnionych), ma silną potrzebę osiągnięć i jest żądne pochwał, a przy tym nie umie (na początku) radzić sobie z niepowodzeniem. Są też dzieci, które mogą być całkowicie samowystarczalne i niezależne – stąd nie przejmują się tym, co inni o nich sądzą. Jednak pod adresem również takich dzieci jakakolwiek krytyka powinna być przemyślana i konstruktywna.
Dziecko uzdolnione ma niezwykłe poczucie humoru - tak zwane subtelne wyczucie ironii i lekki "czarny" humor.

Biorąc pod uwagę cechy osobowości, możemy wyróżnić dzieci niedojrzałe emocjonalnie oraz dojrzałe emocjonalnie.

W grupie niedojrzałych znajdować się mogą tak zwane dzieci "nadpobudliwe psychoruchowo", a więc niecierpliwe, nadmiernie ruchliwe, skłonne do natychmiastowych zmian nastroju od euforii do depresji. W kontaktach z innymi przejawiają agresję, dominację, są przekorne i często popadają w konflikty, stąd nie są na ogół lubiane przez rówieśników. W grupie dzieci niedojrzałych emocjonalnie są też dzieci "ogólnie zahamowane" -lękliwe i przesadnie nieśmiałe. Cechuje je skłonność do izolacji lub uległości w stosunku do nauczycieli i grupy rówieśniczej. Dzieci zahamowane prawie nie mają kolegów, a rówieśnicy często nie dostrzegają ich obecności - to dzieci "nie rzucające się w oczy". Samoocena dzieci niedojrzałych emocjonalnie jest zazwyczaj nieadekwatna – mają poczucie niższości, nie wierzą we własne siły i zdolności, dlatego też unikają działań, a ich motywacja działaniowa jest lękowa. Małą pewność siebie kompensują marzeniami oraz czasami kamuflują postawą "buntownika".

Z kolei dzieci dojrzałe emocjonalnie są zrównoważone, umiarkowanie aktywne psychoruchowo, zwykle mają adekwatne poczucie własnej wartości i samoocenę, potrafią trafnie przewidywać własne sukcesy i porażki. Łatwo nawiązują kontakty społeczne z nauczycielami i kolegami, a ich silna potrzeba dominacji idzie w parze z dużą umiejętnością współpracy, dlatego też są zwykle lubiane przez rówieśników.

Funkcjonowanie społeczne

Dziecko uzdolnione świetnie odnajduje się w starszym towarzystwie i woli bawić się z dziećmi starszymi oraz dorosłymi. Zabawy na poziomie rówieśników są dla niego prymitywnie proste i mało ambitne.
Dziecko uzdolnione zwykle wcześnie wykazuje zdolności przywódcze (skłonności dominatywne) i cieszy się mniejszą popularnością w kręgu rówieśników z piaskownicy, ale nie jest to regułą i zmienia się wraz z wiekiem. Z kolei okres dorastania przechodzi ciężej od nastolatków - jest bardzo krytyczne w stosunku do siebie i obniża się jego ciekawość i aktywność poznawcza, co znajduje odzwierciedlenie w zaskakująco niskich wynikach nauczania.
Dziecko uzdolnione posiada wysoką wrażliwość moralną i jest idealistą z dużym poczuciem sprawiedliwości, a przy tym potrafi bronić "ważnych spraw" w sposób bardzo przekonujący, nie dbając przy tym o opinię otoczenia

Jak diagnozować dziecko zdolne?

Psychologowie są zgodni, że identyfikacja zdolności powinna nastąpić bardzo wcześnie – na etapie wychowania przedszkolnego i być kontynuowana w wieku szkolnym, aż do okresu dorosłości. Niezwykle cenna dla diagnozy jest obserwacja zachowania dziecka w zabawie dowolnej i podczas zajęć organizowanych w przedszkolu. Obserwacja powinna być wzbogacona o spostrzeżenia rodziców i osób bliskich. Najczęściej identyfikacja dotyczy poziomu rozwoju intelektualnego, zdolności uczenia się, ujawniające się w szybkim opanowaniu umiejętności czytania, operacji arytmetycznych, płynności werbalnej, bogactwie używanego słownictwa, logicznym rozumowaniu i zainteresowaniu nauką.

Przykładowe metody identyfikacji:

Strategia „puli talentów” w której przyjmuje się, że 25% grupy powinno być objęte specjalnym programem edukacyjnym-stały procent zwiększa szansę dla dzieci ze zdolnościami trudnymi do zidentyfikowania.
Nominacja czyli wskazanie przez nauczycieli, rodziców, rówieśników ( również autonomizacja czyli zgłoszenie się samodzielne dziecka)
Skale wskaźnikowe, np. Kwestionariusz Rozmowy z Rodzicami opracowany przez Barbarę Janas Stawikowska i Marię Szczerbiak

Uczestnicząc w przemyślanej przez nauczyciela sytuacji dydaktyczno - wychowawczych dziecko zdobywa wiedzę, porządkując ją, doskonali umiejętności i nabywa nowych doświadczeń.

Trzeba pamiętać, że dziecko zdolne szybko się nudzi powtarzaniem tych samych czynności, dlatego trzeba ciągle poszerzać i wzbogacać zadania stawiane przed nim. Nauczyciel powinien motywować do działania, organizować występy wystawy, konkursy z udziałem dzieci zdolnych, a także współpracować z rodzicami dzielić się z nimi uwagami, spostrzeżeniami, określać wspólne zainteresowania.

ROZWÓJ DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

ROZWÓJ DZIECKA 3-LETNIGO

Ogólna charakterystyka trzylatka

     W pracy z dziećmi trzyletnimi należy przede wszystkim liczyć się z dużą wrażliwością ich układu nerwowego oraz ze słabą wrażliwością na infekcje. Potrzebna jest zatem atmosfera pełna pogody i radości. Ważne jest również, aby dzieci jak najdłużej przebywały na powietrzu o każdej porze roku.

     Dzieci trzyletnie łatwo ulegają zmęczeniu lecz szybko regenerują swe siły. Na krótko również potrafią skupić się na jednym przedmiocie, stąd też krótkotrwały wysiłek należy przeplątać częstym odpoczynkiem, umożliwiającym zmianę pozycji ciała i zaspokajającym potrzebę ruchu. Ważnym zadaniem jest też przystosowanie dzieci do nowego środowiska, gdyż są one jeszcze egocentryczne, co utrudnia orientację w otoczeniu. Brak umiejętności samoobsługowych powoduje uzależnienie od pomocy dorosłych. Małe dzieci łatwo tracą poczucie bezpieczeństwa, które jest niezbędnym warunkiem równowagi psychicznej, dlatego ważna jest obserwacja jego zachowania, aby wiedzieć i orientować się kiedy potrzebna jest ingerencja, kogo trzeba ośmielić, kogo pocieszyć lub też zachęcić do zabawy.

     Kontakty okolicznościowe z dziećmi występują podczas całego dnia przedszkolnego. Obfitują one niejednokrotnie w różne nieprzewidziane sytuacje, na które trzeba umieć właściwie reagować. Gotowość do dzielenia z dziećmi ich przeżyć, poznawanie dziecięcych zainteresowań, przychodzenie z pomocą w razie potrzeby, sprawiedliwe rozstrzyganie sporów, wszystko to wychowuje dziecko, zbliża je do wychowawcy oraz umacnia poczucie bezpieczeństwa.

     Pozostawiając dziecku możliwie dużo swobody, trzeba ją jednak ograniczyć wymaganiami racjonalnego trybu życia i koniecznością przestrzegania norm współżycia społecznego, gdyż atmosferę spokoju warunkuje ład i porządek w przedszkolu. Do tego niezbędne jest pewne zdyscyplinowanie dzieci zgodne z ich możliwościami rozwojowymi. Aby to osiągnąć należy ustalić najważniejsze zasady i zwyczaje obowiązujące w zabawie, we wzajemnym współżyciu. Dobrą metodą są objaśnienia połączone z pokazami. Prace nauczycielki ułatwia naturalna skłonność małego dziecka do naśladownictwa, podatność na sugestie słowa.

     Trzylatek chętnie podporządkowuje się wychowawcy stawiającemu wymagania w sposób łagodny ale stanowczy, bez okazanego zdenerwowania, które potem udzieliłoby się dziecku i wyzwalało w nim chęć przekory.

     Kontakty małych dzieci z otoczeniem utrudnia ich mało komunikatywna mowa. Myślenie dopiero wchodzi w fazę konkretno - wyobrażeniową. Dlatego też nauczycielka nie powinna używać słów, które nie są dziecku jeszcze znane. Słowom powinno z reguły towarzyszyć działanie. Dzieci 3 - letnie interesują się bardzo wzajemną przynależnością np. dziecko łączy filiżankę ze spodkiem, lokomotywę z wagonem. Ułatwia to wdrażanie dziecka do utrzymywania porządku np. lalki mieszkają w pokoiku dla lalek, a każdy wiesza swoje ubranie na swoim znaczku. Małe dzieci chętnie bawią się samotnie lub we dwójkę. Nie potrafią jeszcze bawić się razem, choć chętnie obok siebie przebywają. Próby współdziałania w zabawie mają często charakter czysto zewnętrzny np. (sypanie piasku do tego samego wiaderka, zabawa zbiorowa w naśladowanie jadących samochodów.)

     Zabawki przeznaczone dla trzylatków powinny występować w kilku egzemplarzach aby zmniejszyć okazje do ewentualnych sporów. Poza też zabawkami należy im też udostępnić materiał do rysowania i malowania.

Rozwój somatyczny i aktywność ruchowa.

W tym okresie kościec dziecka jest wrażliwy i giętki. Stawy cechuje duża ruchomość, wiązadła stawowe są słabe i rozciągliwe. Bardzo słaba jest też muskulatura. Włókna mięśniowe zawierają dużo wody, są wiotkie i cienkie, wskutek czego dziecko jest niewytrzymałe na wysiłek fizyczny. Męczy je jednostajna pozycja oraz monotonny i dłużej trwający ruch.

Dla tych dzieci zorganizowane zajęcie nie powinno przekraczać 10 minut. Forma realizacji programu jest praca w małych grupach. Konieczne jest również przebywanie na świeżym powietrzu, a także możliwość odpoczynku w ciągu dnia. W tej fazie wieku łatwo może wytworzyć się wadliwa postawa ciała przy nierównomiernym rozkładzie ruchu i spoczynku.

Rozwój emocjonalny i społeczny.

Wiek ten cechuje wzbogacenie się i duże zróżnicowanie życia uczuciowego. Można zaobserwować w zachowaniu się dzieci takie uczucia jak: gniew, strach, radość, wstyd, niechęć czy też zazdrość. Te uczucia pojawiają się w sposób wyrazisty, gdyż dziecko nie umie maskować i tłumić swoich przeżyć uczuciowych. Uzewnętrzniają się one w zachowaniu, okrzykach i w słowach. Służą one do wyrażania emocji, których podłożem są z kolei potrzeby. W tej fazie życia przedszkolnego uczucia dzieci cechuje afektywność i impulsywność. Emocje silne gwałtowne choć krótkotrwałe, łatwo u dziecka powstają i wybuchają na zewnątrz. Często trwają tylko kilka minut, nagle powstają i nagle się kończą. Dziecko przechodzi łatwo z jednego nastroju emocjonalnego w drugi, diametralnie od niego różny. Zmartwione i zapłakane, za chwile śmieje się i cieszy.

Sprawności komunikacyjne.

Pod koniec trzeciego roku życia wychowywane w sprzyjających warunkach środowiskowych, mają już opanowane podstawy języka ojczystego i to zarówno od strony leksykalnej jak też gramatycznej. Oczywiście chodzi tu o praktyczną znajomość języka, które przejawia się w rozumieniu skierowanych do dziecka wypowiedzi innych osób.

Jednakże zasób słownictwa dziecka trzyletniego jest jeszcze niewielki a system gramatyczny nie w pełni poznany i utrwalony. Mowa w tym wieku ma przede wszystkim charakter sytuacyjny i synpraktyczny tj. dziecko nie przekracza na ogół w swych wypowiedziach czynności bezpośrednio wykonywanych i osób z którymi pozostaje w danej chwili w kontakcie bezpośrednim.

Moralność i osobowość dziecka.

Rozwój moralny polega na przyswajaniu różnorodnych reguł form postępowania, i zastosowaniu ich w stosunkach międzyludzkich. Dziecko stopniowo przyswajając sobie normy i reguły postępowania uczy się postępować zgodnie z nimi. Małe dziecko nie ma wrodzonego poczucia dobra i zła. Okres ten nazywany jest okresem anomii moralnej. W tym stadium moralności dziecko przyjmuje określone normy i zasady postępowania narzucone mu przez dorosłych. Przestrzega ich nie dlatego, że uważa zachowanie norm za wartościowe, lecz po to, by sprostać wymaganiom dorosłych, gdyż są oni dla dziecka bezwzględnym autorytetem i wzorem właściwego postępowania.

Adaptacja dziecka w przedszkolu.

     Co sprawia że maluchom tak trudno przystosować się do przedszkola?
   · Nie ma wybranego związku między przystosowaniem a wiekiem dziecka. 5-latek i 6-latek może podobnie reagować idąc pierwszy raz do przedszkola. Bywa również, że uczniowie pierwszych klas przeżywają podobne dramaty jak przedszkolak. Jednak koszty adaptacyjne mogą być wówczas jeszcze większe, gdyż szkoła jest mniej przyjaznym środowiskiem.

   · Dziewczynki lepiej przystosowują się niż chłopcy. Gdyż u chłopców częściej występują nawroty moczenia się i kłopoty z zasypianiem.

   · Stwierdzono związek między przystosowaniem się dziecka do przedszkola a dotychczasowym przebiegiem rozwoju, tzn. jeśli dziecko rozwija się normalnie i nie było komplikacji w chwili porodu to z reguły lepiej przystosowuje się do przedszkola. Nie ma związku między poziomem rozwoju umysłowego dzieci a przystosowaniem się do przedszkola. Dotyczy to dzieci, których rozwój umysłowy mieści się w granicach normy. Kłopoty adaptacyjne może mieć dziecko błyskotliwe o świetnych możliwościach intelektualnych jak i przeciętnie rozwijający się maluch.

   · Nie stwierdzono zależności między warunkami bytowymi rodziny a przystosowaniem dzieci do przedszkola. Badania Sochaczewskiej sygnalizują jednak poważny problem. W miarę obniżania się statusu społecznego rodziny, wzrasta u dzieci skłonność do zaburzeń podstawowych funkcji społecznych, a to ma wpływ na sposób przystosowania się dzieci do nowych warunków życia.

   · Badania Sochaczewskiej nie wykazują także związku między przystosowaniem się dzieci, a formalną strukturą rodziny. U dzieci, które znosiły konieczność chodzenia do przedszkola a wychowywały się w niepełnej rodzinie, częściej ujawniały się zaburzenia funkcji życiowych. Powszechnie uważa się, że jedynacy gorzej przystosowują się do pobytu w przedszkolu. Jeżeli dzieci wychowywane są w sposób racjonalny to zakres trudności w przystosowaniu jest mniejszy, zaś zaburzenia w relacjach emocjonalnych i funkcjach życiowych są zdecydowanie słabsze. Gorzej wiedzie się dzieciom wychowywanym zbyt liberalnie i mających zbyt opiekuńczych rodziców. Żeby zmniejszyć strach, trzylatki chcą przebywać razem blisko siebie, gdyż tak jest im raźniej. Jeżeli jedno zapłacze - pozostałe zaczynają płakać.

W jaki sposób można zmniejszyć dramat przystosowania się dziecka do przedszkola?
   · Bólu rozstania nie da się uniknąć. Dziecko długo jeszcze będzie znosić rozłąkę z najbliższymi. Mają ten problem również dorośli, gdy muszą długo przebywać daleko od ukochanych.

     Co można zrobić, by koszty adaptacji były mniejsze?
   · Zorganizować dni otwarte, wspólna zabawa rodziców i dzieci oraz nauczycieli, którzy będą pracować z dziećmi. Ukoronowaniem stopniowego oswajania się z nowym miejscem jest wspólne zwiedzanie przedszkola z rodzicami. Dzięki takiemu stopniowemu wprowadzeniu, nawet trzylatki we wrześniu nie płaczą. Potrafią pozostać pod opieką poznanej wcześniej osoby, bo wszystko obok jest znane i bezpieczne.

   · Obecność rodziców z dziećmi w czasie pobytu pierwszych dni w przedszkolu łagodzi kłopoty adaptacyjne. W wielu przedszkolach skłania się rodziców, aby przez pierwsze dni byli obecni w sali zabaw. Mają siedzieć na krzesełkach i zwyczajnie być. Ich obecność ma uspakajać dzieci, bo każde może podejść do ukochanej osoby, przytulić się i poprosić o pomoc. W ten sposób dzieci przeżywają mniej stresów. Ponadto można łagodnie i stopniowo przyzwyczajać dzieci do nieobecności bliskiej osoby. Bywa i tak, że rodzice muszą uczęszczać do przedszkola nawet przez kilka tygodni.

     Sposoby wczesnego przygotowania dzieci do przebywania w obcym miejscu pod opieką osób trzecich.
   · Trzeba zadbać o stopniowe przyzwyczajenie dziecka, gdy musi pozostać samo w obcym miejscu. Warto jest zatem wykorzystać każdą sytuacje, gdy może zostać pod opieką osoby trzeciej, np. wizyta u znajomych, spacer z sąsiadką a potem zostawienie dziecka na chwilę pod jej opieką. Dobrze jest też zabierać dziecko po zakupy. Kilka takich sytuacji wystarczy, aby dziecko zrozumiało, że nic złego się nie dzieje w obcym miejscu, gdy dorosły się na chwilę oddali. W takich sytuacjach należy dziecko stopniowo oswajać, najpierw pozostawiać na krótką chwilę a potem coraz dłużej. Należy jednak dziecku wyjaśnić co go czeka, jak to będzie i przyjść o obiecanych czasie.

Zaczerpnięto ze strony internetowej: www.przedszkoleudominikanek.pl

ROZWÓJ DZIECKA 4 – LETNIEGO

W wieku 4 lat rozpoczyna się okres średniego dzieciństwa, który trwa do 6 roku życia. Dziecko które rozpoczyna ten etap życia charakteryzuje poziom rozwoju motorycznego i sensorycznego, umożliwiający mu poruszanie się w najbliższym otoczeniu i docieranie do interesujących je obiektów, traktowanych przez nie jako istniejące realnie.

1. Rozwój somatyczny i aktywność ruchowa

Dziecko wkraczające w okres średniego dzieciństwa ma wszystkie zęby mleczne swobodnie porusza się chodząc i biegając, jest dość samodzielne w zakresie samoobsługi. Zmiany wzrostu i wagi ciała są znacznie mniejsze niż do tej pory. Następuje wydłużenie ciała pod wpływem szybszego rośnięcia kończyn. Dziewczynki rozwijają się szybciej niż chłopcy. W średnim dzieciństwie obserwuje się wzrost sprawności motorycznej, pojawiają się nowe umiejętności, proste ruchy łączone są w kombinacje ruchowe, np. bieg i skok, bieg i kopnięcie piłki, chwyt i rzut piłką. O 4-latkach mówi się, że są nie do opanowania w każdym rodzaju aktywności. Jest to spowodowane dużą potrzebą ruchu. Dziecko 4-letnie nie potrafi długo skupić się na wykonywanej czynności, dlatego często zmienia rodzaje zajęcia ruchowego. Ważną rolę w uczeniu ruchów odgrywają wzorce kulturowe, które różnice związane z płcią; chłopcy uzyskują lepsze wyniki w czynnościach wymagających więcej energii i siły, dziewczynki zaś przewyższają chłopców w czynnościach motorycznych (skakanka) oraz precyzji (rysowanie, pisanie). W zakresie motoryki małej dzieci 4-letnie są samodzielne w ubieraniu i rozbieraniu, jedzeniu. W rysunkach stosują schematy przedmiotów i człowieka, komponują rysunek o wielu obiektach. 4-latki są nie do opanowania ruchowo; biją, kopią, rzucają kamieniami, niszczą przedmioty, uciekają.

2. Procesy poznawcze

A. Sprawności percepcyjne
     W wieku 3, 4 - lat dzieci odróżniają pismo od tego, co nim nie jest. Ujmują pismo całościowo. Dzieci 4-letnie potrafią kopiować koło, krzyżyk, szyny, umiarkowanie dokładnie kopiują kształty liter. Wzrasta zdolność rozróżniania barw i ich odcieni, wzrasta wrażliwość słuchowa. Czas ujmują 4-latki subiektywnie, choć lepiej niż 3-latki. Poprawnie podają kolejność zdarzeń i ujmują je jako przewidywalne. 4,5-latki wykazują zainteresowanie literami i cyframi, czasem umieją całkiem nieźle liczyć.

B. Pamięć
     W miarę dojrzewania dzieci utrzymują w umyśle coraz większą liczbę liter, słów, cyfr. Mogą odtworzyć szereg złożony z 4 cyfr. Są zdolne do stosowania strategii powtarzania materiału do zapamiętania.

C. Czynności myślowe
     - Szeregowanie - 47% 4-latkow tworzy małe szeregi z patyczków różnej długości.
- Klasyfikacja - 4-latki opanowują w niej poziom podstawowy, gdzie wystarczają informacje percepcyjne, odkrywane samodzielnie. Informacje podawane przez dorosłych są nieprzydatne.

D. Symboliczna reprezentacja rysunku
     Badacze określają ten okres jako idioplastykę, realizm intelektualny, okres schematu uproszczonego. Zestawiając proste kształty dzieci rysują to co widzą w danym obiekcie. Ich rysunki są symbolami, które przypominają elementy rzeczywistości.

E. Sprawności językowe i komunikacyjne
     - Słownictwo - mają tendencje do tworzenia neologizmów, stosując poprawnie ojczyste reguły gramatyczne. Pełnia one funkcje wypełniania luk, gdy dziecko nie znajduje w swoim zasobie słów słownictwa na określenie jakiegoś obiektu.
- Narracja - dzieci coraz częściej odróżniają opowiadania od innych form wypowiedzi. Opowiadania przedstawiają najczęściej konflikty interpersonalne. W 4 roku życia wzrasta znajomość nazw stanów emocjonalnych, czynności umysłu, zachowań społecznych. Bogaci się i doskonali struktura opowiadania dziecka. Można w nim znaleźć wszystkie elementy i struktury opowiadania. W wieku 4 lat dzieci wprowadzają opisy czasu.
- Konwersacje - doskonali się umiejętność ich prowadzenia. Szczególną rolę w rozmowie odgrywają pytania. Służą one nawiązaniu i podtrzymaniu kontaktu oraz zdobyciu informacji. Tendencja do zadawania pytań zwiększa się wraz z wiekiem i największa jest w 4, 5 roku życia. Jest to wiek pytań. Do 5 roku życia rośnie liczba pytań heurystycznych, przez które dziecko zmierza do wyjaśnienia i uporządkowania wiedzy o świecie. Potem liczba ta spada.
- Wyobraźnia - wydaje się ona nie mieć w tym wieku żadnych granic. Dzieci wymyślają towarzyszy zabaw i różne wymyślone historie. Dla dzieci w tym wieku granica między rzeczywistością a fikcją jest bardzo cienka.

3.  Emocje

     Dzieci 4-letnie lepiej rozumieją emocje własne i innych osób, zdobywają umiejętności regulowania ekspresji własnych emocji. W 4 roku życia nazwy stanów i przeżyć uczuciowych stanowią 6,6% wszystkich nazw czynności wyrażanych czasownikowo. Potrafią właściwie oceniać przyczyny podstawowych reakcji emocjonalnych, jednak są skłonne zwracać uwagę raczej na czynniki zewnętrzne wywołujące emocje niż wewnętrzne. Dzieci 4-letnie są nie do opanowania emocjonalnie. Głośny, niemądry śmiech występuje na przemian z napadami złości. Mówi brzydkie słowa, powraca do nich z upodobaniem i rymuje je, zarykując się śmiechem - tzn., że zdaje sobie sprawę z ich niestosowności.

Lęki
     W tym wieku przeważają lęki słuchowe, np. odgłosy silników oraz: lęk przed ciemnością dzikimi zwierzętami, wyjściem matki. Rozładowanie napięć emocjonalnych odbywa się przez: ssanie palca podczas snu, pobudzenie motoryczne - dziecko ucieka, kopię, pluje, obgryza paznokcie, dłubie w nosie, robi miny; pobudzenie werbalne - puszenie się i przechwalanie, celowe kosławienie języka, używanie brzydkich słów. Występują lęki i koszmary senne, potrzeba oddawania moczu podczas podniecenia emocjonalnego, ból brzucha, a nawet wymioty w momencie stresu.

4.  Rozwój społeczny

     Dla dzieci w wieku przedszkolnym dobra szkoła społecznego uczenia się jest zabawą. Szczególnie ważne są zabawy w role, które pozwalają odkrywać reguły związane z daną rolą. Zabawa dobrze służy zrozumieniu przez dzieci społecznych ról dorosłych - rodzinnych, zawodowych. Przyjmują je zgodnie z płcią. W wieku 3-6 lat stabilizują się zabawy samotne i równoległe (obserwacja zabaw innych). Zajmują one połowę czasu przeznaczonego na zabawy. Wzrasta również poziom empatii, czyli rozumienia stanów emocjonalnych innych osób. Dzieci 3-4 letnie są bardziej skłonne odpowiadać prospołecznie na zmartwienia dzieci, z którymi weszły w koleżeńskie relacje niż na kłopoty innych.

Dziecięce przyjaźnie
     W wieku przedszkolnym dzieci rozumieją niezwykły charakter kontaktu społecznego, jakim jest przyjaźń. Przyjaciel jest wyróżniany jako partner zabawy, przyjaciele dzielą się zabawkami, do przyjaciela częściej niż do innych kierowane są prośby, pozdrowienia. Przyjaciele częściej przebywają ze sobą, rozmawiają, patrzą na siebie. W wywiadzie na temat przyjaciela młodsze dzieci przedszkolne częściej niż starsze zwracają uwagę na cechy zewnętrzne, aż 63% dzieci wskazuje na uczucia, a w sytuacjach sprzyjających powstawaniu przyjaźni 53% dzieci wskazuje na pomaganie. Niemniej jednak przyjaźnie w wieku przedszkolnym są zwykle nietrwałe, a niektóre dzieci (np. agresywne), mają trudności z zawieraniem przyjaźni.

Negatywne zachowania dziecka
     4-latki są nie do opanowania w stosunkach międzyludzkich. Uwielbiają przeciwstawiać się poleceniom rodziców. Nie skutkują nawet surowe kary. 4-latek puszy się, przeklina, przechwala, prowokuje. Między 4-7 rokiem życia wzrasta agresja zorientowana na osobę (agresja wroga). Jest ona obliczona na sprawienie bólu innej osobie zarówno przez odwet, jak i sposób ustalenia dominacji. Chłopcy są bardziej agresywni niż dziewczynki, bardziej skłonni bić się, popychać, obrażać, grozić pobiciem.

Stosunki rodzice - dzieci
     Dużym autorytetem są dla 4-latków rodzice, ale dzieci sprzeciwiają się tym autorytetom. Mają przemożny pęd do przeciwstawiania się wszelkim zasadom, choć w końcu ulegają i podporządkowują się.

5. Rozwój moralny

Jest on ściśle związany z rozwojem poznawczym, uczuciowym i społecznym. Wiąże się z poznaniem reguł obowiązujących w grupie społecznej, odróżnianiem dobra od zła oraz doświadczania poczucia winy i wstydu. Od około 4 roku życia dzieci zaczynają odczuwać wewnętrzny hamulec, chociaż nie rozumieją jeszcze podstawy nakazów i zakazów. Istotną rolę w tym względzie odgrywa rozumienie przeżyć innych osób oraz rozwój takich uczuć, jak wstyd i wina.

6.  Osobowość dziecka

     Rozwój osobowości dziecka postępuje równocześnie z jego rozwojem społecznym, emocjonalnym i poznawczym. Zasadniczą rolę w kształtowaniu się osobowości odgrywa proces identyfikacji. Wtórna identyfikacja występuje po 3 roku życia jako usiłowanie upodobnienia się do modela. Małe dziewczynki zaczynają identyfikować się z matką, a chłopcy z ojcem. Według Bandury chłopcy obserwują i naśladują chłopięce zachowania, ponieważ są za nie nagradzani, natomiast dziewczynki są nagradzane za zachowania dziewczęce. W wieku przedszkolnym rozwija się zdolność samokontroli, czyli działania zgodnie z oczekiwaniami autorytetów. Podstawą wszystkich form kontroli jest zdolność do powstrzymania się od natychmiastowego reagowania na pobudzenia i planowanie działania. Dopiero w 4 roku życia dzieci zaczynają świadomie kontrolować intensywność swoich emocji. Zaczynają też planować swoje działania, chociaż zwykle nadal nie odnoszą sukcesu. Stopniowo stają się coraz bardziej zdolne do planowania swoich działań, są w stanie dostosować się do próśb i zaleceń rodziców oraz kulturowych norm, bez konieczności zewnętrznej kontroli.

     W okresie średniego dzieciństwa zaczyna się rozwijać obraz własnej osoby jako zestaw przekonań o swoich własnych cechach. Obraz własnej osoby jest bardzo konkretny. Składają się na niego: imię posiadane, rzeczy, codzienne zachowania. Odróżnianie siebie od innych wyraża się m. in. w używaniu zaimków osobowych "mój" i "twój". W sytuacjach konfliktowych używanie określenia "to moje" nie jest wyrazem samolubstwa dziecka, lecz znakiem wytyczania granicy między "ja" i "innymi", a więc jest przejawem rozwoju osobowości. Odróżnianie siebie od innych pozwala dzieciom zarówno współdziałać ze sobą w zabawie, jak i rozwiązywać konflikty. W wieku przedszkolnym kształtuje się również samoocena, czyli zespół sądów o własnej wartości. Zajmuje ona szczególne miejsce w rozwoju obrazu własnej osoby. Powoduje, iż sądy opisowe na swój temat utrwalają się.

ROZWÓJ DZIECKA 5-LETNIEGO

1. Średnie dzieciństwo - wiek przedszkolny

Okres średniego dzieciństwa, zwany także wiekiem przedszkolnym, trwa od 4. do 6. r. ż. Dziecko, które rozpoczyna ten etap życia, charakteryzuje poziom rozwoju motorycznego i sensorycznego umożliwiający mu poruszanie się w najbliższym otoczeniu i docieranie do interesujących je obiektów traktowanych przez nie jako istniejące realnie, noszące cechy stałości i obiektywności. Dziecko we wczesnym dzieciństwie zdobyło wiele doświadczeń na temat właściwości obiektów fizycznych oraz relacji między nimi. Nabyło umiejętności rozwiązywania problemów w działaniu oraz przez kombinacje myślowe. Opanowało niejęzykowe i językowe sposoby porozumiewania się z innymi. Wzbogaciło swój słownik do tego stopnia, że potrafi porozumiewać się z dorosłymi w sprawach codziennych oraz przyswoiło podstawy systemu gramatycznego języka, co zapewnia mu rozumienie i budowanie zdań poprawnych gramatycznie. Przywiązanie w relacjach z dorosłymi jest podstawą rozwoju emocjonalnego i społecznego dziecka.

2. Rozwój somatyczny i aktywność ruchowa

     Początek okresu średniego dzieciństwa wyznaczają wyraźne osiągnięcia w rozwoju somatycznym i motorycznym. Dziecko wkraczające w ten okres ma wszystkie zęby mleczne, swobodnie porusza się chodząc i biegając, jest dość samodzielne w zakresie samoobsługi. Zmiany dotyczące wzrostu i wagi ciała nie są już tak intensywne jak w poprzednim okresie. Wyraźne zmiany zaznaczają się w proporcjach części ciała: następuje wydłużenie ciała pod wpływem szybszego rośnięcia kończyn. Około 5. r. ż. nieznacznie powiększa się mózgowa część czaszki, natomiast rozrasta się część twarzowa.

     Badania wykazują, iż na zmiany w rozwoju fizycznym dzieci mają wpływ: płeć, warunki środowiskowe, rasa.
Dziewczynki rozwijają się szybciej niż chłopcy. Dzieci wychowywane w dobrych warunkach (pod względem odżywiania) są wyższe w porównaniu z dziećmi wychowywanymi w gorszych warunkach, a różnice te nie są tak widoczne w wielu krajach uprzemysłowionych. Dzieci, które chorują - rosną wolniej. Nieodpowiednia opieka może spowodować znaczne odchylenia od norm wzrostu i wagi, jednak przy odpowiedniej pielęgnacji, u dzieci tych szybko następuje samo korekta rozmiaru ciała.

     W 5 roku życia obserwuje się wzrost sprawności motorycznej. Opanowane już ruchy i czynności ulegają wyraźnemu doskonaleniu, pojawiają się nowe umiejętności; proste ruchy łączone są w kombinacje ruchowe. Dziecko 5 - letnie swobodnie chodzi i biega; opanowuje kombinacje czynności ruchowych takich jak bieg i skok, bieg i kopnięcie piłki, chwyt i rzut piłką. Zwykle opanowuje kilka czynności ruchowych jednocześnie. Uczy się jeździć na łyżwach, rolkach, rowerze, tańczyć, pływać, wspinać na drzewa.

     Duża potrzeba ruchu, zwana "głodem ruchu", powoduje, że dziecko jest bardzo ruchliwe. Nie potrafi długo skupić się na jednej czynności, toteż często zmienia rodzaj zajęcia ruchowego. Z tej samej przyczyny nie jest w stanie przez dłuższy czas towarzyszyć czynności dorosłego. Niemniej jednak dziecko 5 letnie zwraca coraz częściej uwagę na efekt własnych działań i przeżywa radość z osiągnięć ruchowych. Sukcesy zaś skłaniają je do wielokrotnego powtarzania czynności sprawiającej przyjemność, co sprzyja uczeniu się ruchów. Ważną rolę w uczeniu ruchów odgrywają wzorce z otoczenia dziecka. Kulturowe uwarunkowania wzmacniają także zaznaczające się w tym okresie zróżnicowanie ruchów związane z płcią. Chłopcy uzyskują lepsze niż dziewczynki wyniki w czynnościach, które wymagają większej energii i siły (bieganie, skakanie w dal, rzucanie piłką, kopanie). Dziewczynki zaś przewyższają chłopców w sprawnościach motorycznych, które wymagają równowagi i rytmiczności (np. skakanie na skakance) oraz precyzji (rysowanie, pisanie).

3. Sprawności percepcyjne

     W średnim dzieciństwie kontynuowane są trendy rozwoju percepcyjnego, zapoczątkowane we wczesnym dzieciństwie. Postępujące dojrzewanie mózgu sprzyja lepszej integracji sensomotorycznej. W efekcie dzieci 5 letnie są w stanie np. śledzić wzrokiem poruszającą piłkę i chwytać ją. Potrafią rozpoznawać kilka kształtów geometrycznych.

     Dzieci 5 - letnie rozróżniają barwy i odcienie barwne. Opanowują nazwy kolorów i poprawnie stosują je w odniesieniu do barw podstawowych. Wzrasta wrażliwość słuchu muzycznego. Obserwuje się wzrost zdolności rozpoznawania melodii, 5 - latki zdolne są do utrzymania tonacji i rytmu melodii.

     U dzieci 5 - letnich można stwierdzić pewien stopień rozumienia procesu zapamiętywania, na co wskazują ich wypowiedzi. Dzieci 5 - letnie często błędnie oceniają swoje możliwości zapamiętywania.

4. Czynności myślowe

W wieku 5 - lat pojawia się tzw. szeregowanie systematyczne. Jest to dominujący sposób rozwiązywania zadań wymagających grupowania elementów według uporządkowanych różnic między nimi. Rozwój umiejętności szeregowania jest związany ze zdolnością do wyobrażenia sobie czynności przy użyciu symboli.

5. Wyobraźnia

Podkreślane jest często, że dzieci w wieku przedszkolnym mają bujną wyobraźnie. Potrafią zmyślać rozmaite fakty i zdarzenia, które nie mają miejsca w rzeczywistości, przeżywają bajki zarówno czytane jak też i oglądane. Z drugiej jednak strony dzieci 5 - letnie pojmują dobrze przede wszystkim to, co uchwytne i konkretne, z czym można się zapoznać bezpośrednio w działaniu.

6. Zabawa

Należy podkreślić, że zabawy u 5 - letnich dzieci stają się prawdziwymi zabawami wspólnymi. Wymaga ona zaakceptowania przez uczestników wspólnych reguł. Dzieci muszą jakby podzielić się rolami. Wszelkie niezgodności i stawianie na swoim powoduje konflikty w grupie dziecięcej. W zabawie dziecko poznaje role społeczne, uczy się reguł zachowania i jak ich przestrzegać. Tworzą się pierwsze dziecięce przyjaźnie. Rozwijają się prospołeczne zachowania, jednocześnie występują zachowania negatywne.

7. Rozwój emocjonalny

5 - latek rozumie emocje własne i innych osób. Potrafi ocenić przyczyny reakcji emocjonalnych oraz przewidzieć zachowania związane z wyraźnymi emocjami. Nabywa procedur zaradczych, które pozwalają mu manipulować przeżyciami innych osób. Rozwijają się uczucia związane z samooceną.

8. Rozwój moralny

Pięciolatek zdobywa wiedzę o tym, że jakie są wymagania dorosłych wobec niego. Stara się tak postępować by ich zadowolić co z kolei przyniesie korzyści jemu samemu. Dziecko w tym okresie kieruje się własnym interesem, czuje się ośrodkiem świata i uważa za dobre to co jest dobre dla niego. Dopiero z czasem zaczyna wartościować świat przez pryzmat otaczających ją ludzi. Naśladuje wzory zachowań dorosłych, których darzy szacunkiem, dziecko stopniowo dochodzi do uwewnętrznienia narzuconych z zewnątrz reguł postępowania. Zaczyna uznawać pewne normy nie dlatego, że wymagają tego dorośli, ale dlatego że samo uznało ich za słuszność. Każde dziecko konstruuje w toku życia ocenę samego siebie i otaczającego świata. Nowe zdarzenia, które doznaje są interpretowane w zależności od nagromadzenia wiedzy, czyli od doświadczeń w danej dziedzinie. Sprzyja to ocenianiu odbieranych bodźców z otoczenia.

ROZWÓJ DZIECKA 6 - LETNIEGO

Szósty rok życia kończy średnie dzieciństwo (wiek przedszkolny) a rozpoczyna późne (młodszy wiek szkolny). Sześciolatek przekształca dotychczasową aktywność z głównie spontanicznej i zdominowanej przez zabawę, w system działań sterowanych przez stałe zadania, obowiązki i normy społeczne. Rozwój i integracja funkcji psychicznych umożliwia dostosowanie się do nowych sytuacji, zadań i wymagań.

Okres ten niesie ze sobą wiele nowych zadań rozwojowych, które dziecko musi zrealizować, a do najważniejszych niewątpliwie należy przygotowanie do obowiązku szkolnego. Dlatego też czas poświęcony sześciolatkowi jest czasem zaoszczędzonym w przyszłości na wizyty u specjalistów.

I. Rozwój somatyczny i aktywność ruchowa

     Pod koniec okresu średniego dzieciństwa dziecku zaczynają wypadać zęby mleczne. Zmiany dotyczące wzrostu i wagi ciała nie są już tak intensywne jak w poprzednim okresie. W 6 roku życia dziecko osiąga wzrost: dziewczynki - 116,1 cm, chłopcy - 117,8 cm; oraz masę ciała: dziewczynki - 20,9 kg, chłopcy - 21,8 kg. Sylwetka dziecka sześcioletniego staje się bardziej proporcjonalna.

     Wydłużają się nogi, tułów uzyskuje kształt trójkąta zwróconego podstawą ku górze, zmniejsza się ilość tkanki tłuszczowej, dziecko smukleje.

     Rozwój narządów wewnętrznych w tym okresie polega zarówno na rozwoju samych narządów, jak i synchronizacji między ich wielkością i masą ciała. Serce i płuca pracują wydajniej, im starsze dziecko, tym mniejsza liczba oddechów na minutę (u sześciolatka - 23).

     Wiek od 4 - 8 lat nazywany jest "złotym wiekiem motoryczności". Dzięki dojrzewaniu ośrodkowego układu nerwowego następuje doskonalenie ruchów, i to nie tylko prostych ale i złożonych. Sześcioletnie dziecko wykonuje swobodne naturalne ruchy jak chód, bieg, skok; opanowuje kombinacje czynności ruchowych takich jak bieg i skok, bieg i kopnięcie piłki, chwyt i rzut piłka. Zwykle opanowuje kilka czynności ruchowych jednocześnie. Uczy się jeździć na łyżwach, rolkach, rowerze, tańczyć, pływać, wspinać na drzewa. Duża potrzeba ruchu zwana także "głodem ruchu", powoduje że dziecko jest bardzo ruchliwe. Dziecko w tym wieku zwraca coraz częściej uwagę na efekt własnych działań i przeżywa radość z osiągnięć ruchowych. Sukcesy zaś skłaniają do wielokrotnego powtarzania czynności sprawiającej przyjemność, co sprzyja uczeniu się ruchów. Ważną rolę odgrywają wzorce z otoczenia dziecka. Kulturowe uwarunkowania wzmacniają także zaznaczające się w tym okresie zróżnicowanie ruchów związane z płcia. Chłopcy uzyskują lepsze niż dziewczynki wyniki w czynnościach, które wymagają większej energii i siły (bieganie, skakanie w dal, rzucanie piłką, kopanie). Dziewczynki zaś przewyższają chłopców w sprawnościach motorycznych, które wymagają większej równowagi i rytmiczności (np. skakanie na skakance) oraz precyzji (rysowanie i pisanie). Rozwija się harmonia, płynność i rytmiczność ruchów oraz siła. Sześciolatek jest samodzielny przy ubieraniu i rozbieraniu, załatwianiu potrzeb fizjologicznych, jedzeniu, wiązaniu sznurowadeł, czy zapinanie guzików. Należy jednak zaznaczyć iż dorośli mają umożliwiać im ćwiczenie, a nie wyręczać przy każdej okazji. Przy rysowaniu stosuje schematy przedmiotów i człowieka oraz potrafi skomponować rysunek przedstawiający wiele obiektów.

II. Procesy poznawcze

2.1 Sprawności percepcyjne
     Dziecko w tym wieku jest w stanie śledzić wzrokiem poruszającą się piłkę i chwytać ją. Potrafią rozpoznawać kilka kształtów geometrycznych i kilka liter alfabetu. Potrafią także wyodrębnić przedmiot uwikłany w nową konfigurację i rozpoznać go na podstawie analizy jego kształtu. Różnicuje litery, chociaż niektóre sprawiają im trudności szczególnie te do siebie podobne, np. E, F, M, W; oraz litery będące zwierciadlanymi odbiciami innych, np. p, g, d, b. Wiele dzieci w tym okresie pisze je w lustrzanym odbiciu. Dopiero aktywne uczenie się czytania pomaga dzieciom zaobserwować różnicujące cechy każdej litery.

     Większość dzieci 6-cio letnich kopiuje kwadrat i przerysowuje trójkąt. Sześciolatek rozpoznaje i różnicuje prawidłowo kształty konkretnych przedmiotów, figur geometrycznych pojedynczych i złożone z nich całości. Trudności mogą pojawić się w zadaniach które wymagają wyższego poziomu analizy i syntezy wzrokowej np. z materiałem abstrakcyjnym, jakim są litery i wyrazy, a także odpowiadające im dźwięk głoski i słowa. Są one wynikiem braku doświadczeń w zakresie operowania symbolami.

     Wzrasta zdolność rozróżniania barw i odcieni barwnych. Dzieci opanowują nazwy kolorów i poprawnie stosują je w odniesieniu do barw podstawowych. Umiejętność identyfikowania, słuchowego rozróżniania dźwięków mowy (fonemow) i słów dzięki dostrzeganiu cech odróżniających jedną głoskę od drugiej (np. bar - bal) przy jednoczesnym utożsamianiu różnych wymówień i cech głoski (np. szeptem - głośno, niskim - wysokim głosem) zwana jest słuchem fonematycznym. Stanowi on podstawę opanowania umiejętności czytania i pisania. Łatwe do wymawiania są dla dziecka słowa złożone z występujących zamiennie po sobie spółgłosek i samogłosek (tata, dom, Agata). Do 6 roku życia dziecku może sprawiać trudność wymawianie wyrazów zawierających dwie spółgłoski występujące po, co prowadzi często do opuszczania jednej z nich (np. trawa - tawa). Dopiero dzieci w 6 roku życia zaczynają coraz lepiej wymawiać słowa zawierające zbitki trzech spółgłosek (np. zgrzyt).

     W 6 roku życia większość dzieci rozpoczyna proces nauki czytania i pisania. Do opanowania tej sztuki służą pewne zdolności percepcyjne. Ich rozwijaniu służą rozmaite zabawy wymagające wizualnego różnicowania obiektów (np. według kształtu, wielkości i koloru), co stanowi do różnicowania liter i słów.

     Percepcja wzrokowa, to zdolność rozpoznawania i różnicowania bodźców wzrokowych oraz umiejętność interpretowania tych bodźców poprzez powiązanie ich z wcześniejszym doświadczeniem. Pod koniec wieku przedszkolnego ( 6 - 7 rok życia) reprodukowane są wzory których odtworzenie wymaga wykrywania i ustalania wzajemnych związków między figurami. U dzieci 6 - 7 lat ruchy oczu kopiują i modelują formę przedmiotów i ich rozmiary. W tym czasie fiksacje, czyli fazy, w których oko jest nieruchome ulegają znacznej redukcji. Dopiero w starszym wieku przedszkolnym zanika tendencja do manipulowania na rzecz wnikliwego oglądu wzrokowego. Świadczy to o tym że dzieci wkraczają w stadium właściwej, tj. analitycznej percepcji wzrokowej.

     Prawidłowa percepcja liter wymaga dokładnego spostrzegania i różnicowania kształtów, ale też rejestracji położenia przestrzennego liter wobec siebie oraz usytuowania elementów wewnątrz liter.

     Te umiejętności kształtują się wraz z rozwojem dzieci - gdy uczą się odróżniać przedmioty oraz rejestrować ich położenie i przemieszczanie w przestrzeni. Już w wieku przedszkolnym dzieci potrafią wyróżniać cechy przestrzenne i uświadamiać je sobie jako odrębne cechy przedmiotów.

     Początkowo orientacja przestrzenna jest ściśle związana z własnym ciałem, określaniem świadomym stron ciała, a potem dopiero tę znajomość może dziecko przenieść na zewnątrz otoczenia ( M. Cackowska, 1984). Dziecko operuje odpowiednimi zwrotami określającymi kierunki przestrzenne m. in. z przodu, z tyłu, w górze, na dole, itd.

     Rozwój percepcji wzrokowej stymulują bodźce zewnętrzne i wewnętrzne.

     Do pierwszych zaliczamy warunki środowiskowe m. in.: rodziną grupę rówieśniczą, natomiast wewnętrzne bodźce to m. in.: stan zdrowia dziecka, czyli funkcjonowanie układu nerwowego, sprawność analizatora wzrokowego oraz receptora tj. oka.

     Percepcja słuchowa, utożsamiana często ze słuchem mównym, składa się z trzech rodzajów słuchu:
1. s. fizyczny,
2. s. muzyczny,
3. s. fonematyczny.

     Słuch fizyczny w literaturze, zwany też fizjologicznym, pozwala na odbieranie wrażeń słuchowych w ogóle.

     Słuch muzyczny, czyli zdolność rozpoznawania jakości dźwięków, ich wysokości, zgodności, i niezgodności.

     Słuch fonematyczny, od fonem - oznacza psychiczny odpowiednik głoski jako elementu języka, umożliwia rozróżniać dźwięki artykulacyjne w mowie (J. Malendowicz, 1978).

     W nauce pisania i czytania ważną rolę odgrywa słuch fonematyczny przy poznawaniu dźwięków, których brzmienie odpowiada odpowiednim literom. Gdy jest dobrze rozwinięty słuch fonematyczny to wtedy możemy mówić o rozwoju operacji świadomej analizy i syntezy słuchowej. Obejmują one następujące umiejętności:
- wydzielanie zdań z wypowiedzi, wyrazów w zdaniach, a także sylab i głosek w wyrazach,
- odróżnianie głosek o zbliżonych cechach,
- syntezę głosek według wymaganej kolejności,
- przyporządkowanie znaczeń słowom i zdaniom (M. Cackowska, 1984).

2.2 Pamięć

     Zdolności pamięciowe dzieci w tym okresie znacznie się zmieniają. Zmiany te dotyczą: Wzrostu pojemności pamięci, powiększania się wiedzy o przedmiotach, które próbuje się zapamiętać, pojawienia się skutecznych strategii zapamiętywania, pojawiania się zdolności do myślenia o własnych procesach pamięciowych. Pod koniec wieku przedszkolnego obserwuje się u dzieci początki pamięci dowolnej. Pojawia się chęć przypominania sobie czegoś w toku konkretnych działań, zamiar zapamiętania i wyuczenia się na pamięć. W wieku przedszkolnym rozwijają się pamięć świeża, inaczej bezpośrednia i pamięć trwała, dzięki której kształtują się doświadczenia dzieci. W tym okresie życia dzieci nie mają wyćwiczonej i w pełni wykształconej pamięci słowno logicznej. Moga zapamiętać wiersz, piosenkę mechanicznie lub z pomocą materiału obrazowego oraz czynności ruchowych i manipulacyjnych, ale nie potrafią ująć stosunków logicznych między treściami tekstu.

     Trwałość pamięci, wierność, pojemność i gotowość kształtują się między 3, a 7 rokiem życia i później w wieku szkolnym.

     Pojemność pamięci
Większość dzieci w 6 roku życia jest zdolna do odtworzenia szeregu złożonego z 6 cyfr. Zmiana pojemności dziecięcej pamięci wiąże się z szybszym zachodzeniem operacji umysłowych, oraz dojrzewaniem mózgu. Wzrost szybkości przebiegu procesów umysłowych u starszych dzieci sprawia, że mogą one wykonać w tym samym czasie więcej operacji poznawczych niż dzieci młodsze, a zatem ich efektywność intelektualna jest większa. Podane do zapamiętania informacje są lepiej zapamiętywane, jeśli mogą zostać powiązane z już posiadanymi (M. Przetacznik-Gierowska, 1992).

2.3 Myślenie

     Podstawowymi czynnościami myślowymi dziecka są: porównywanie, szeregowanie, klasyfikowanie.

     Szeregowanie: sześciolatek wykonuje już doskonalszą formę szeregowania zwaną szeregowaniem systematycznym. Jest ona dominującym sposobem rozwiązywania zadań wymagających grupowania elementów wg, uporządkowanych różnic między nimi.

     Klasyfikowanie: polega na grupowaniu przedmiotów wg ich równoważników. Wykrywanie podobieństw między elementami zbioru jest czynnością umysłową trudniejszą od wynajdywania różnic.

     Porównywanie obiektów prowadzi początkowo do wykrywania różnicujących je cech, do przeciwstawiania ich sobie. Proces ten rozpoczyna czynności szeregowania (M. Przetacznik-Gierowska, 1992).

2.4 Mowa

     W wieku od 6 do 7 lat, dzieci posługują się już swobodnie mową potoczną, zależną i niezależną i porozumiewają się bez trudu z innymi ludźmi. Pod koniec wieku przedszkolnego mowa staje się mową kontekstową - ścisłą, wiązaną. Dzieci tworzą wypowiedzi zrozumiałe w swej strukturze językowej, we wzajemnych związkach między słowami.

     Rozwój mowy uzależniony jest między innymi od:
- prawidłowej budowy i funkcji aparatu artykulacyjnego i słuchowego oraz odpowiadających im struktur w korze mózgowej;
- warunków środowiskowo - wychowawczych;
- towarzyszących w rozwoju dziecka prawidłowych wzorców lub ich brak;
- wytwarzanie u dzieci potrzeby mówienia - atmosfera emocjonalna w środowisku rozwoju, prawidłowe związki uczuciowe z najbliższym otoczeniem dziecka.

     U dzieci sześcioletnich w przypadku zaburzeń wymowy (błędnego wymawiania określonych głosek s, z, sz, cz, dz, r,) konieczna jest porada specjalistyczna i ćwiczenia logopedyczne.

III. Rozwój społeczny, emocjonalny

     Sześciolatek doskonale rozumie emocje własne i innych osób. Reguluje ekspresje własnych emocji. Umie mówić o przeżyciach. Potrafi ocenić przyczyny reakcji emocjonalnych oraz przewidzieć zachowania związane z wyrażanymi przez inne osoby emocjami. Nabywa procedur zaradczych, które pozwalają mu manipulować przeżyciami innych osób. Rozwijają się uczucia związane z samoocena (np. duma).

     W zabawie dziecko poznaje role społeczne, nawiązuje interakcje z rówieśnikami, uczy się reguł zachowania i jak ich przestrzegać. Tworzą się pierwsze dziecięce przyjaźnie. Rozwijają się prospołeczne zachowania (np. empatia). Jednocześnie występują zachowania negatywne (np. agresja); z wiekiem agresja fizyczna ustępuje miejsca agresji werbalnej.

     Rozwija się osobowość dziecka, wyznaczona jest nie tylko przez cechy temeperamentalne. Ustala się tożsamość płciowa. Dziecko staje się zdolne do samokontroli, co przejawia się w powstrzymywaniu od natychmiastowego działania i ujawniania emocji, planowania, dostosowywania do poleceń, próśb i norm kulturowych. Rozwija się obraz własnej osoby, w którym obok konkretnych sądów opisowych [pojawia się samoocena.

IV. Przygotowanie do pójścia do szkoły

     W okresie późnego dzieciństwa szkoła staje się dla dziecka środowiskiem, w którym nabywa ono wiele nowych umiejętności. Aby sprostać oczekiwaniom szkolnym, dziecko musi osiągnąć odpowiedni poziom dojrzałości szkolnej.

     Przyjmuje się, że dziecko dojrzałe do podjęcia nauki w szkole, to takie, które (za: Przetacznik-Gierowska, Makiello-Jarza 1985):
1) jest dostatecznie rozwinięte fizycznie i ruchowo, zwłaszcza w zakresie precyzyjnych ruchów rąk i palców;
2) posiada dobrą orientację w otoczeniu oraz określony zasób wiedzy ogólnej o świecie;
3) posiada na tyle rozwinięte zdolności komunikacyjne, aby móc porozumiewać się w sposób zrozumiały dla rozmówcy (zarówno dorosłego jak i rówieśnika);
4) potrafi działać intencjonalnie, tzn. podejmuje celowe czynności i wykonuje je do końca;
5) jest uspołecznione w stopniu pozwalającym na zgodne i przyjazne współdziałanie z rówieśnikami, liczenie się z chęciami i życzeniami innych oraz wykonywanie poleceń kierowanych przez dorosłych do całej grupy;
6) jest na tyle dojrzałe emocjonalnie, aby rozstać się z matką na czas pobytu w szkole oraz kontrolować doświadczane emocje (lęk, złość i inne) nie uzewnętrzniając ich w sposób zbyt gwałtowny.

     Szósty rok życia rozpoczyna okres pracowitości, to czas dość trudny w życiu dziecka. Jest to etap kiedy dziecko zaczyna odczuwać satysfakcje z tego że staje się uczniem, odkrywa przed sobą nowy świat. Ale jednocześnie zauważa, że chwile beztroskiego dzieciństwa nieuchronnie uciekają, rodzi się przed nim nowa rzeczywistość, w której będzie musiał nauczyć się funkcjonować.

Zaczerpnięto ze strony internetowej: www.akademiaprzedszkolaka.pl

www.przedszkoleudominikanek.pl

DOBRE RADY DLA RODZICÓW !

Rano budź dziecko z uśmiechem na twarzy.

Okazuj dziecku radość i ciesz się razem z nim, że idzie

do przedszkola.

Pomóż dziecku rozebrać się po przyjściu do przedszkola,

a po południu ubrać. Nie wyręczaj go nawet jeśli robi to

niestarannie.

Pożegnanie w szatni powinno być krótkie: uśmiech, buziak.

Nie obiecuj dziecku, że odbierzesz je po obiedzie, skoro wiesz

na pewno, że nie będziesz mógł tego uczynić.

Do sali możesz wejść tylko na chwileczkę – oszczędzisz żalu

i smutku innym dzieciom.

Witaj swoje dziecko z uśmiechem, chwaląc je,

np.: „Byłeś bardzo dzielny! Teraz idziemy do domu”.

Nie wymuszaj na dziecku, by po przyjściu do domu natychmiast

opowiadało o przedszkolu. Poczekaj, aż samo zacznie mówić.

Nie pytaj, co i ile dziecko zjadło, ale z kim i w co się bawiło.

Zaczerpnięto ze strony internetowej: www.chomikuj.pl

ROZWÓJ MOWY DZIECKA

Pracując z dziećmi zauważamy, coraz częściej, niepokojące zjawisko –duża ilość dzieci ma wady wymowy. Czasami są to wady wrodzone ale niestety są to także zaniedbania rodziców. My jako nauczyciele powinniśmy zwracać szczególną uwagę na mowę dzieci a wszelkie jej nieprawidłowości zgłaszać rodzicom. Bardzo często to sami rodzice są złym przykładem choć nieświadomym - wszelkie zdrobnienia i niepotrzebne zmiękczenia wyrazów w rozmowach z dziećmi, nie zwracanie uwagi dzieciom na złą wymowę grup spółgłoskowych. Czasami wydaje się nam, że to jeszcze nie wada wymowy a może już jednak… dlatego tak ważna jest wiedza dotycząca wad mowy zarówno u nauczycieli jak i rodziców.

CO TO SĄ WADY WYMOWY?

Wady wymowy to zaburzenia wymowy, polegające na niemożności prawidłowego wymawiania jednego, kilku czy nawet kilkunastu dźwięków.

Zastanówmy się , jakie są przyczyny powstawania wad wymowy?

utrudniony start ( dużo dzieci rodzi się wcześniej)
dziecko nie gaworzyło
mało jadło i często chorowało
długo używało smoczka (smoczek to najkrótsza droga do wad
wymowy)
późno siedziało i chodziło
mało do dziecka mówiono

Stwierdzenie, że wada wymowy dziecka sama przejdzie jest błędne. Wady wymowy nie tylko same nie przejdą ale się utrwalają. Nasza mowa jest zjawiskiem niezwykłym, nie jest umiejętnością wrodzoną, dziecko przyswaja sobie ją do najbliższego otoczenia

a przede wszystkim od matki, drogą naśladownictwa.

Do pełnego rozwoju mowy, dziecko przechodzi językowy tor przeszkód. Rozwój mowa trwa kilka lat i w jego przebiegu wyodrębniają się pewne etapy, których czas trwania u dziecka normalnie rozwijającego się, można określić, w przybliżeniu, w sposób następujący;

Od urodzenia do 1 roku życia– okres melodii
Od 1 do 2 roku życia– okres wyrazu
Od 2 do 3 roku życia– okres zdania
Od 3 do 7 roku życia– okres swoistej mowy dziecięcej

OKRES MELODII

Dziecko po urodzeniu wydaje krzyk , spowodowany pierwszym oddechem. Krzykiem i płaczem reaguje na wrażenia dla niego przykre , jak ból , głód itp. Inaczej brzmią okrzyki zadowolenia.

W 2 lub 3 miesiącu niemowlę zaczyna głużyć, tzn. wytwarzać dźwięki, oczywiście przypadkowe , pojedyncze lub połączone z samogłoską.

Głużenie przekształca się około 6 miesiąca w gaworzenie, które charakteryzuje się powtarzaniem przez dziecko dźwięków, wydawanych przez nie przypadkowo lub posłyszanych od otoczenia.
Sylaby wypowiadane są mechanicznie i nie mają żadnego znaczenia.
Od 7 – 8 miesiąca życia dziecko zaczyna reagować na mowę. Główną rolę odgrywa melodia, znaczenie wyrazu nie jest rozumiane.

W czwartym kwartale rozwija się rozumienie, które wyprzedza mowę samodzielną. Dziecko samodzielnie identyfikuje kilka wyrazów, tzn. skojarzyć posłyszane nazwy z odpowiednimi przedmiotami. Pod koniec 1 roku życia dziecko zaczyna wymawiać pierwsze wyrazy, jak da, na, mama.

Karmienie naturalne , w tym okresie, przygotowuje i rozwija , w sposób prawidłowy , narządy mowy naszego dziecka.

OKRES WYRAZU

Pierwsze wyrazy nie są kojarzone z żadnym przedmiotem, ale w następnym etapie rozwoju mowy wyraz TATA może oznaczać każdego mężczyznę . Dziecko potrafi już powtarzać za dorosłym proste wyrazy .Powtarzane wyrazy są imitacją posłyszanych dźwięków , a nie świadomym ich używaniem .W wieku 14 – 15 miesięcy dziecko zaczyna wypowiadać więcej pojedynczych wyrazów. Związane to jest z rozwojem uwagi , spostrzegawczości, pamięci , czyli z rozwojem umysłowym i fizycznym .Większość dzieci półtorarocznych potrafi już spełniać proste polecenia .

Wyrazy zaczynają zastępować gesty , wyraz pełni funkcję całej wypowiedzi .
Z końcem tego okresu słownik dziecka zawiera kilkadziesiąt wyrazów, z których większość stanowią rzeczowniki.

Dziecko 2 letnie zadaje dużo pytań, lubi słuchać bajek oglądać obrazki i jego mowa zaspakaja ciekawość.

OKRES ZDANIA

Dziecko zaczyna rozumieć rozmowę rodziców . Pierwsze zdania są dwuwyrazowe i wyłącznie twierdzące. Dość szybko jednak pojawiają się proste zdania pytające i rozkazujące .

Mowa dziecka staje się zrozumiała i to nie tylko dla osób z najbliższego otoczenia . Okres ten jest przełomowym w rozwoju mowy . Najwięcej nowych słów dziecko przyswaja sobie w 2 – 3 roku życia .Następuje potrzeba kontaktów z rówieśnikami a więc czas do przedszkola .

OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ

Dziecko trzyletnie potrafi się porozumiewać z otoczenie .

W tym okresie dzieci tworzą neologizmy językowe , czyli formy nie używane przez dorosłych .

Rozwój mowy nie u wszystkich dzieci przebiega jednakowo :u jednych szybciej , i te dzieci zaczynają mówić wcześniej , u innych wolniej , co przejawia się późniejszymi początkami mowy i wolniejszym przyswajaniem sobie wymowy pewnych głosek . . Normalnie rozwijające się dziecko opanowuje technikę mówienia około piątego roku życia i w tym wieku powinno poprawnie wymawiać wszystkie głoski.

Dziecko siedmioletnie powinno w zasadzie wymawiać wszystkie głoski prawidłowo , zdarza się jednak , że ten okres się opóźnia. Opóźnienie to przejawia się najczęściej w nieumiejętności wymawiania takich głosek , jak: ś , ź, ć , dż , r, rzadziej k, g .

Nie czekajmy z założonymi rękoma, myśląc że mowa dziecka sama ulegnie poprawie – nie łudźmy się. Jeżeli nasze dziecko ma problemy z mową to będzie miało też kłopoty z głoskowaniem, rozróżnianiem liter a co za tym idzie i z czytaniem.

Zaczerpnięto ze strony internetowej www.szkolnictwo.pl

RSS | POLECANE STRONY www | Mapa strony